OP ZOEK NAAR DE ZIN VAN HET LEVEN | Een beschouwing uit het Jaar 2000 van Michiel C. Bosma

OP ZOEK NAAR DE ZIN VAN HET LEVEN.

Ik hoop waarde broeders dat u goed naar de titel van dit bouwstuk hebt geluisterd. Ik zeg met deze titel dat ik op zoek ben, want een pasklaar antwoord heb ik niet. Het is niet meer en niet minder dan een persoonlijke beschouwing waar de twijfel heel vaak aan knaagt. Ik denk dat ik wel altijd een  twijfelaar zal blijven. Een mens die misschien nooit echt volwassen wordt, iemand die het nooit zeker weet. Ik kan soms heimwee hebben naar het zekere weten. Het zekere weten van vroeger. Als de dominee en de schoolmeester zeiden dat God in de Hemel alles zag en alles wist dan was dat voor een kind een zware last, maar ook een stuk zekerheid. Hij wist waar hij aan toe was. Als je dan je moeder vroeg of het allemaal wel waar was. En als ze dan zei dat je het rustig kon geloven omdat God sprak via de dominee en de meester, dan was je weer even gerustgesteld. Je had dan drie autoriteiten gesproken. De dominee, de onderwijzer en je moeder. En het stond bovendien nog in de Bijbel. Ik vond het van me zelf dan eigenlijk waardeloos dat ik toch nog twijfelde. Maar omdat ik God vereenzelvigde met een persoon kon ik niet goed begrijpen dat een persoon in staat was om die hele grote wereld met al die miljarden mensen stuk voor stuk te kennen en te doorgronden. Resultaat,..... de zekerheden verdwenen en de twijfel bleef! Niet altijd....af en toe had ik momenten dat ik zeker wist dat ze gelijk hadden  met hun zekerheden. Dat was eens een keer toen een ernstig ziek vriendje met TBC waarvan iedereen zei dat hij wel  zou sterven plotseling opknapte en weer helemaal gezond werd.  Iedereen noemde het een "Gods wonder"! En ik? Ik was volledig overtuigd!   Ik nam me dan voor om niet meer de ongelovige Thomas te zijn. Resoluut nam ik mij voor om voortaan te geloven wat de Bijbel, de dominee, de meester en mijn moeder zei.  En zo was voor even het probleem opgelost! Voor even! Mocht u de indruk krijgen dat ik krampachtig leefde als kind, dan moet ik u zeggen dat dat beslist niet zo was. Ik werd niet gek van mijn eigen gedachten, maar ze waren er wel zo nu en dan! Vrij snel groeide ik naar de volwassenheid. Door de Tweede Wereldoorlog verliep dat proces bij mij achteraf gezien veel te snel. De strijd om het bestaan werd steeds moeilijker voor een groot gezin waarvan de vader in een Duits werkkamp zat in Opper Silezië. Er was nauwelijks contact met hem. Het door de Duitsers beloofde salaris kwam niet. De oudste broer moest onderduiken. Ik als tweede zoon moest gaan werken, van school af want er moest geld verdiend worden." The struggle for life"diende zich keihard aan. Ik heb daar wel vaker iets over verteld. Er is dan weinig tijd  om te filosoferen en om na te denken over de zin van het leven. Dat kwam pas later. Mijn vrouw en ik gingen naar de belijdeniscatechisatie bij Ds. Henk Altena samen met zijn vrouw, twee enthousiaste christenen die in het wat duffe conservatieve Hindeloopen kans zagen om jonge mensen aan zich, … en aan de kerk te binden! Er werd veel en enthousiast gespeeld en gezongen. De kerkdiensten waren levendig. Soms haast feestelijk! In diezelfde tijd was de vader van Freek de Jonge dominee in Workum. Dat was ook zo'n man; geen loodzware preken met hel en verdoemenis. Geloven had iets vrolijks. Iets aanstekelijks!  Niet lang geleden preekte dominee Altena (inmiddels ruim 80 jaar)uit nostalgische overwegingen nog eens in Hindeloopen en kwam bij ons op de koffie. We spraken over vroegere tijden, hoe mooi het was toen. We waren er beide van overtuigd dat we het wat mooier zagen dan het toen misschien in werkelijkheid was. Zijn vrouw is een aantal jaren geleden overleden, en hij mist haar erg. Hij vertelde me dat hij er in slaagde om op de been te blijven door in gedachten met haar te spreken. Ik vroeg hem of zijn vrouw dan nog leefde in zijn gedachten? Hij zei: " Ja zo voel ik dat wel, voor mij leeft ze nog; alleen ik zie haar niet"." Elke beslissing die ik neem, overleg ik met haar, ik ben iemand die de dingen uitstelt, vooral  als ze moeilijk zijn. En dan zegt ze tegen mij" dit gaat natuurlijk niet, ze overtuigt me dan en dan kan ik verder". Ik vroeg hem; "gelooft u dan in een leven na dit leven, dat een mens in een andere gedaante misschien, een tweede leven na de dood  tegemoet gaat? Voor mij is dat een geloofszekerheid was zijn antwoord. Ik vertelde hem dat we bij hem op een catechisatie aan het debatteren waren over een wedergeboorte van de mens na zijn dood. Ik was er toen van overtuigd dat er een leven na de dood was. Volgens hem was dit niet zo. Het was een ijdele gedachte, er was niets goeds in de mens, niets dat maar ook in de verste verte een wedergeboorte waard was. Dood was dood, en er bleef van de mens niets, maar dan ook niets over. Toen hij dat toen met zo'n grote stelligheid verkondigde, viel een stuk van mijn geloof in elkaar. Ik kon dat niet geloven omdat dan naar mijn gevoel de hele Godsdienst niets meer voorstelde. Veel later... toen we er weer over spraken had hij nog dezelfde stelling. Toen ik hem dat nu vertelde, schrok hij en hij kon haast niet geloven dat hij dat ooit zo had gesteld. Overtuigt van mijn eerlijkheid zei hij dat het hem erg speet. Ik kon hem echter gerust stellen, ik heb het nooit echt geloofd, maar ik heb er wel een enorme deuk door gekregen. Een stuk zekerheid in mijn denken heeft plaats gemaakt voor de twijfel. De twijfel aan de zekerheden! Ik geloof aan een ingeschapen religieus besef. Enkele dagen geleden vroeg ik aan mijn kleindochter die drama studeert aan de Academie der Kunsten of ze in hun studie ook met de wereldgodsdiensten in aanraking kwamen. Dat was zo, al deze Godsdiensten worden daar vrij uitvoerig  onderwezen als onderdeel van hun studie. Ze is door haar ouders zonder enige vorm van Godsdienst opgevoed. Ik vroeg haar of ze ook een religieus besef had. Ze zei "ja dat heb ik! "Wat geloof je dan?" Ik geloof dat een mens kan kiezen uit een 5-tal paden die in grote lijnen zijn uitgestippeld, maar waar je wel zelf uit moet kiezen en waar aan je hard moet werken. Sinds wanneer geloof je dat? O dat geloof ik al vrij lang, ik ben dat al gaan denken toen ik een jaar of veertien was(ze is nu 20). Ik heb een pad gekozen, en ben er voor mijn gevoel zeker van dat het me ook zal lukken om dat pad vast te houden. Geloof je dat je hierbij wordt geholpen? Ja, dat geloof ik. k geloof dat er een enorme kracht is die alles regelt. Misschien moet je dat God noemen!  Bij mij heeft het geen naam, het is ook niet een persoon, maar ik voel het in de wereld om me heen". Maar vroeg ze me,"Aete (opa) hoe zit het met jou, geloof jij in een God, geloof je in een Schepper?" Ik heb haar het volgende antwoord gegeven..." Misschien heb ik wel te weinig fantasie, maar ik kan mij het Universum niet voorstellen zonder Schepper. Als ik moet kiezen tussen het niets en tussen God dan kies ik toch voor God. Daar valt voor mij gemakkelijker mee te leven. Maar ik ben een product van mijn opvoeding en ik zoek zin en zekerheid! Het zoeken naar een zinvol leven is een van de oudste religieuze thema's. Vanaf het allereerste begin heeft de religie geprobeerd de mensen met God in verbinding te brengen. De wereld ziet, en zag er dreigend uit, maar door de mens met God in verbinding te brengen zorgt de religie er voor dat het er allemaal veel minder dreigend uit ziet. Als je een groep vormt sta je sterker,  althans zo lijkt het! Zodra de mens begon te begrijpen dat het leven meer inhield dan overleven zocht hij zijn toevlucht bij de religie in de hoop dat die zijn gids zou zijn naar een zinvol leven! In het Jodendom, het christendom en de diverse Oosterse godsdiensten wordt dit vaak DE WEG genoemd. Een pad dat voert naar een leven in harmonie met het Universum. Een zinvol leven! Maar vaak loopt het op een teleurstelling uit als we ons laten leiden  door wat er in onze Godsdienstige tradities geschreven staat. Ze zeggen een aantal wijze en ware dingen, maar met een zo grote zekerheid dat ik die  vaak niet kan  aanvaarden. e beloven ons dat we gelukkig worden als we Gods wegen bewandelen, en ze waarschuwen ons dat er ongelukken gebeuren als we het niet doen[dreiging]. We lezen het en we zouden het misschien wel graag geloven, maar vaak lijkt het me dat de Bijbel alleen is geschreven voor gelovigen, zij die Gods stem duidelijk horen en overal het werk van zijn handen in zien. De Bijbelboeken zijn schijnbaar niet geschreven voor de sceptici en de twijfelaars. De gelovigen zeggen"Je moet de Bijbel lezen, daar staat het in!" De twijfelaars ontdekken dan dat er in de Bijbel onderwerpen aan de orde komen die niet op hun vragen aansluiten. Maar er staat in de Bijbel een boek dat uniek is! Het is, het boek Prediker!Het is een van de kortste Bijbelboeken. Het is het werk  van een boze, cynische, sceptische man die twijfelt aan God, en zich afvraagt wat voor waarde het heeft om goed te doen. Wat heeft het voor zin om hard te werken vraagt hij in de eerste regels van zijn boek." Het ene geslacht gaat en het andere komt, maar de aarde blijft altoos staan. Het lot van de mensenkinderen is gelijk het lot van de dieren, gelijk deze sterven, zo sterven ook de mensen. De mens heeft niets voor op de dieren. Alles heb ik gezien in mijn ijdele dagen; er is een rechtvaardige die ondanks zijn gerechtigheid ten gronde gaat, en er is een goddeloze die ondanks zijn boosheid een lang leven heeft. Wees niet te zeer rechtvaardig en gedraag u niet al te wijs, waarom zou u uzelf tot verbijstering brengen! In alle Bijbelboeken staat dat het er erg veel toe doet hoe we leven en wat we doen met alles wat ons is gegeven. Overal staat dat God daar op let. En dan komt de Prediker ons vertellen dat het  eigenlijk niets kan schelen. Rijk en arm, wijs en dwaas, rechtvaardig en goddeloos; alles wordt oud, sterft, en is snel vergeten. Het boek Prediker springt van de hak op de tak, er is geen thema dat geleidelijk tot ontwikkeling komt. Er is geen"Happy end" Bekende passages zijn. Er is niets nieuws onder de zon; voor alles is een tijd, een tijd om geboren te worden en een tijd om te sterven; werp Uw brood uit op het water; ijdelheid der  ijdelheden, alles is ijdelheid. Men weet niet precies wie het boek Prediker heeft geschreven. De Joodse traditie stelt dat het Salomo was. Volgens deze traditie schreef Salomo 3 Bijbelboeken . Toen hij jong en verliefd was, schreef hij de liefdespoëzie van het Hooglied. Op rijpere leeftijd het boek Spreuken, [een boek vol praktische wijsheid]. Ouder geworden, cynischer en sceptisch , schreef hij Prediker. Dit Bijbelboek sprak me op jongere leeftijd nogal aan. Een soort van anarchisme dat ten strijde trok tegen de mooipraterij van geestelijken en  veel  bijbel-schrijvers. De diepste vroomheid kan hem niet tegen de dood en de angst voor de dood en de vergetelheid beschermen. Al leeft hij noch zo rechtschapen; het punt waarop hij met God zou kunnen onderhandelen over zijn voortreffelijkheid en dus op zijn  recht op een  eeuwig leven, bereikt hij nooit. Ondanks zijn succes wat hij in het leven heeft gehad. Wijs, rijk, machtig, toch heeft hij het gevoel dat hij voor niets heeft geleefd. Dat zijn leven zonder zin is geweest, Bestaat er dan geen antwoord? Is onze behoefte aan een zinvol leven  dan niets anders dan een soort van vrome wens. Worden wij, maar voor een korte tijd op de wereld gezet om de soort in stand te houden, om ons voort te planten en om daar na plaats te maken voor een volgende generatie, die zich ook weer voort plant om vervolgens te sterven. Heeft De Schepper ons een honger naar zin en betekenis mee gegeven die niet gestild kan worden? Als het alleen om voortplanting zou gaan dan komen de mensen die geen nakomelingen hebben er wel bijzonder bekaaid af. Dat kan dus naar  mijn gevoel niet. Ik heb eens een Joods verhaal gelezen dat gaat over een man die een wandeling in het bos ging maken en toen verdwaalde. Hij liep urenlang rond en probeerde de weg terug te vinden naar de stad waar hij vandaan kwam. Hij probeerde het ene pad na het andere, maar hij kwam steeds verkeerd uit. Toen kwam hij plotseling iemand anders tegen die ook door het bos zwierf. Hij riep "God zij dank, een ander mens!" Kun je me de weg naar de stad wijzen?" De andere man antwoordde "Nee, ik ben ook verdwaald. Maar we kunnen elkaar helpen daar elkaar te vertellen welke paden we al geprobeerd hebben zonder resultaat, dat zal ons vast helpen om het goede pad te vinden dat naar de stad leidt. Samen gingen ze op pad en wezen elkaar de paden die niet naar de stad leidden, en tenslotte bleef het goede pad over. Ik denk dat een mens alleen een zinvol leven kan leiden door dat leven met anderen te delen. De gelukkigste mensen, zijn meestal niet de rijksten en de beroemdsten. Het zijn ook niet diegenen die op een krampachtige manier proberen om gelukkig te worden. Ze doen aan alle rages mee, maar het helpt niet om gelukkig te worden. Ik denk dat de gelukkigste mensen diegenen zijn, die hun best doen om vriendelijk, behulpzaam en betrouwbaar te zijn voor hun medemensen, en dat het geluk hun leven  als het ware stil  binnen komt, terwijl ze met deze dingen bezig zijn. Je wordt niet gelukkig door het geluk na te jagen. Geluk is als een vlinder. Als je er achter aanjaagt, vlucht hij. Maar als je ophoudt het na te jagen; Dan pas zal het net als een vlinder van achter naar je toevliegen en op je schouder gaan zitten. Waar ging het ook weer over?..... Het ging over de zin van het leven! Ik denk dat het in wezen een  religieuze vraag is. De menselijke ziel hongert in werkelijkheid niet naar roem, luxe, rijkdom of macht. Dat zijn vaak beloningen die evenveel problemen scheppen als dat ze oplossen. Onze ziel hunkert naar betekenis, naar zingeving van ons leven. En diep in ons hart hopen we dat de wereld misschien een heel, ....... klein beetje anders zal zijn omdat we geleefd hebben. Mijn zoektocht is afgelopen en als ik het lees dan denk ik:...   ja het is slechts een zoektocht. ...........meer is het niet!

                                                                                        -/-

CRPC/ Bst./MCB.

Hindeloopen

13.1.2000.